Met veel plezier lees ik het boek “De kolonie mept terug” van Adriaan van Dis.  Iets daarover trof ik allereerst al aan in de Volkskrant die schrijft over Rudy Kousbroeck die al in 1992 schreef dat er geen enkel excuus voor kolonialisme bestond, waarna Van Dis ook tal van boeken (her)las en steeds kwader werd.

 

Hetzelfde gevoel ontstond bij mij toen ik in de corona-tijd dagelijks gedichten schreef en op 4 mei een gedicht schreef over ‘de oorlog in het hoofd’ van mijn vader als oud-KNIL militair waardoor ik me opsloot in de gangkast en er pas weer uitkwam als de kust weer veilig was.

Mijn hoofdonderwijzer die ooit in de vierde klas vroeg wiens ouders een actieve herinnering aan de Tweede Wereldoorlog hadden, reageerde zeer verbijsterd toen ik dit verhaal vertelde en verklaarde me voor gek.

 

Mijn vader vertelde vrijwel niets over die oorlog, mijn hoofd van de basisschool en de pastoor verdonkeremaanden deze oorlog, in geschiedenisonderwijs bleef de oorlog grotendeels verborgen, hooguit Lou de Jong, historicus schreef in het 11de deel van de vaderlandse geschiedenis dat Indische oorlogsveteranen zich schuldig gemaakt hadden aan excessief geweld en feitelijk beschouwd als oorlogsmisdadigers aangemerkt moesten worden.

 

Mijn vader ontplofte bijna, evenals een goede kennis, die ingezet was voor ‘orde, recht en veiligheid’ tijdens de Politionele Acties. Wanneer mijn vader écht boos werd, foeterde hij dat hij door de overheid misleid was.

 

Lange tijd zweeg ik over mijn ouders, maar vooral over mijn vader. Gedurende de coronapandemie verwerkte ik zijn trauma’s die op mij overgingen in gedichten. Inmiddels verschenen er 7 dichtbundels. 

 

Waar ik hoe langer hoe meer benieuwd naar werd, was naar de antwoorden op de vragen die ik ooit aan mijn vader stelde; waarom is er een Nederlands-Indië, waarom niet zelfstandig, kon zo’n land niet voor een eigen leger zorgen, waarom zwijgt men die oorlog dood?

 

Diverse malen heb ik Multatuli’s boeken ‘Max Havelaar’ en ‘Minnebrieven’ herlezen en het werd me steeds duidelijker dat hij schreef als een soort aanklacht tegen de overheid en ons koningshuis.  

 

Zijn invalshoek van ‘Nederland, die roofstaat aan de Noordzee die permanent roofbouw pleegt op onze mensheid omwille van eigenbelang, handel en macht’ ging me steeds meer bezighouden.

 

In beide boeken had hij het terloops over ‘de spiegel van onze ziel’ waarover ik een gedicht schreef, waarbij me duidelijk werd dat het om macht – tegenmacht ging.

 

Vanaf 2000 tot 2015 zong ik als zanger bij het Leidse zeemanskoor Rumor di Mare, alwaar we o.a. VOC-liederen zongen. Hierdoor besloot ik met gebruikmaking van het boek “De geschiedenis van de Indische Archipel” van Bernard Vlekke, geschreven in 1947 zèlf een historische reis in verhaalvorm te maken.

 

Ofwel: ervoor zorgen dat ik zelf antwoord zou kunnen geven op de door mij gestelde vragen.  Ik koos ervoor om dit uit te werken in een boek “Vergeten verbinding. De Tweede Wereldoorlog in Zuid-Oost Azië”.

 

Ik ging voortvarend op reis door de tijd en kwam tot verrassende ontdekkingen. 

 

Allereerst waren diverse landen (Engeland, Frankrijk, Spanje, Portugal en Nederland) druk doende met handel en zeevaart in Zuid-Oost Azië, maar zagen op een zeker heil in onderling oorlogvoeren en kolonisatie. Nederland  verklaarde onder bezielende leiding van Jan Pieterszoon Coen Indië tot Nederlands-Indië. Het was De VOC, die stond voor: handel, zeevaart, roof, oorlogen, slavernij én kolonisatie.

 

Opvallend was dat Nederland zich als superieur beschouwde en de inlander als inferieur bestempelde.  Het was de gewoonste zaak van de wereld dat Nederland als heer en meester gediend moest worden. 

 

Niet alleen de inlander werd inhumaan behandeld, maar dit gold ook voor de bemanning van die VOC-schepen. De VOC ging uiteindelijk failliet, maar door de invoering van het Cultuurstelsel probeerde Nederland haar macht te kunnen behouden.

 

Het werd in Nederlands-Indië gaandeweg onrustiger en streefden vele jonge Indiërs naar zelfstandigheid en onafhankelijkheid. Vlak voordat Nederland Japan de oorlog verklaarde, werd een dergelijk verzoek door Indische nationale politieke partijen aan de Nederlandse overheid voorgelegd, maar resoluut afgekeurd.

 

Soekarno werd al eerder in 1934 als nationalistische leider verbannen naar Ende (Flores). Twee jaar geleden vond mijn vrouw tal van artikelen die door Henri Daros waren gepubliceerd over de ontmoeting van mijn peetoom / SVD-priester Adriaan Mommersteeg. Een bijzondere ontmoeting vond plaats in 1938 in Ende. Mijn peetoom raakte bevriend met Bungkarno; was zeer gecharmeerd van Sukarno’s streven naar onafhankelijkheid.  

 

Waar ik trots op ben, is dat hij in gesprek ging met Soekarno en dat vanuit de SVD in samenspraak met Soekarno de Pancasila is ontstaan. Een zuivere, pure ontwikkeling waar de mensen op Flores nog altijd zeer respectvol  over spreken.

 

Niet voor niets schreef ik op Flores het gedicht van ‘De maakbare wereld’

 

En deze ontwikkeling deed zich voor al vóór de Tweede Wereldoorlog in Zuid-Oost Azië losbarstte. Het waren niet de Japanners die Nederlands-Indië zomaar binnenvielen, maar de oorlog ontstond vanuit een duidelijke oorlogsverklaring van Van Starkenborgh namens Nederland aan Japan. Nederland was bang haar kolonie te verliezen en was met weinig deugdelijk materieel niet in staat om Japan maar een strobreed in de weg te leggen. Kortom: hoogmoed kwam voor de val.

 

Uiteindelijk wist de VS door atoombommen op Japan, verwikkeld in een machtsstrijd met Rusland gedurende de Conferentie van Potsdam de toekomst van Nederlands-Indië uit te stippelen. Japan capituleerde, maar Nederland niet!

 

Soekarno riep als eerste president op 17 augustus 1945 de onafhankelijkheid uit. Door continuering van de koloniale oorlog belandde de Republik Indonesia in een onafhankelijkheidsoorlog, maar was het door toedoen van de VS dat Nederland haar bezit moest prijsgeven. 

 

Het onzinnige van Nederland dat Soekarno sterk communistisch zou wezen, bleek onjuist te zijn. Ook de VS was hiervan niet overtuigd  en bewerkstelligde dat Nederland zich maar in Europa ging wapenen tegen de Koude Oorlog. 

 

Financieel gezien wist Nederland er tijdens de RTC nog een slaatje uit te slaan, werd het KNIL opgeheven,  werden backpaysalarissen maar niet uitbetaald, werd er een ontmoedigingsbeleid gevoerd jegens degenen die de Republik Indonesia moesten verlaten,  werden Molukkers en Papoea’s met valse beloften opgezadeld…

 

Kortom: duidelijk werd waar een land als machtswellusteling in uitblonk. Ter voorkoming dat een en ander zichtbaar zou worden, werd er de komende jaren flink gegoocheld met de waarheid.

 

Dit ging ten koste van Nederlandse ambtenaren, Indische Nederlanders, Molukkers, Indische en Nederlandse oorlogsveteranen; dit alles vanuit het superioriteitsgevoel. 

 

Nederland geschrokken?

 

Het heeft er alle schijn van dat Nederland is geschrokken. 

 

Was het Koning Willem-Alexander die tijdens de Nationale Dodenherdenking op 4 mei 2020 – vermoedelijk niet geregisseerd door onze MP Rutte – plotsklaps sprak over de wat dubieuze rol van Wilhelmina en over ‘werkelijke helden die bereid waren te sterven voor onze vrijheid en onze waarden’. 

 

Tussentijds maakte MP Rutte én Koning Willem-Alexander excuses aan het Indonesische volk voor het militaire optreden tussen 1945-1949, waardoor Indische oorlogsveteranen nagenoeg werden neergesabeld.

 

Gingen VOC-gemeenten vrijwel vanuit het niets excuses maken voor de slavernij.

 

Toen ik ten behoeve van mijn boek “Vergeten verbinding” Koning Willem-Alexander nav het turbulente dekolonisatie-onderzoek per brief de vraag voorlegde of mijn vader als oud-KNIL militair een held danwel oorlogsmisdadiger zou wezen, moest hij plots het antwoord schuldig blijven en verwees naar de Staatssecretaris van VWS, Maarten van Ooijen die uiteindelijk een brief stuurde, waarin ook hij met een grote boog er omheen liep.

 

Klaas Knot van DNB meldde op een zeker moment nog maar even nav een diepgaand onderzoek naar het slavernijverleden, dat excuses namens DNB op zijn plaats waren; zij had uiteindelijk fors verdiend aan de slavernij en het Ministerie van Koloniën nog gefinancierd. Een excuus is op zijn plaats en dus toch zeker waard!

 

MP Rutte vond het nodig om op 3 september 2022 bij de Nationale Indië Herdenking in Roermond maar eens excuses te maken aan de Nederlandse militairen, die door toedoen van de Nederlandse overheid een oorlog waren ingesleurd die niet te winnen viel.

 

Het excuses-virus – misschien onder invloed van de coronapandemie – breidt zich verder uit. Wat we eraan hebben weet niemand. 

 

In december ’22 sprak MP Rutte excuses uit aan Suriname over het slavernijverleden, hetgeen Minister Hoekstra in juli ’23 nog eens dunnetjes herhaalde.

 

Op 27 januari ’23 liet het bestuur van de Vrije Universiteit Amsterdam weten dat de VOC-zaal in het Oost-Indisch huis op de schop ging, daar de tijden veranderd zijn, bovendien studenten raken gedemotiveerd van deze ruimte en tal van excuses over het slavernijverleden zouden zo’n ruimte eigenlijk overbodig maken. In het Oost-Indisch Huis ging een gereconstrueerde pronkkamer van de Heeren XVII – het centrale bestuur van de VOC dus op de schop. 

 

Het bestuur van de UVA is van mening dat de onkritische manier waarop het koloniale verleden in betreffende VOC-zaal  gevierd wordt niet meer van deze tijd. Overigens worden er thans gerichte lezingen e.d. aldaar verzorgd.

 

In de zomermaanden ’23 werkte het Scheepvaartmuseum aan een nieuwe inrichting van de replica van het VOC-schip De Amsterdam. Er werden tekstborden en illustraties op het schip geplaatst. De vlaggen met het VOC-logo wapperen er niet meer. Het museum heeft sinds 2023 een nieuwe organisatiespecifieke hoofdnorm diversiteit en inclusie vastgesteld, waarin het museum de verantwoordelijkheid wil nemen de verwevenheid van de koloniale geschiedenis te duiden naar een breed publiek.

 

Blijkbaar is de VOC-vlag niet langer het symbool voor de VOC, maar hoort er een kleurrijke vlag te wapperen op het VOC-schip.

Ook zouden er stemmen opgaan om De Amsterdam er weg te halen.

 

In mijn optiek is geschiedenis geschiedenis, iets waarvoor Commissie Versterking kennis voormalig Nederlands-Indië o.l.v. Bussemaker in het voorjaar ’23 al pleitte. In onderwijs, cultuur en erfgoed zou dit tot uiting moeten komen.

 

Aangezien mijn boek “Vergeten verbinding” al een tijd bij de uitgever lag, en ik in historisch opzicht van mening ben dat op de omslag De Amsterdam met VOC-vlag hoort te wapperen, heb ik deze niet meer aangepast.

 

Op 1 juli 2023 bood Koning Willem-Alexander op Keti Koti tijdens de Nationale Herdenking Slavernijverleden in het Oosterpark excuses aan. En heeft hij Gert Oostindie opdracht gegeven te onderzoeken welke verwevenheid er bestaat tussen het koningshuis en het slavernijverleden. In ieder geval staat alvast dat het koningshuis er 535 miljoen euro aan verdiend heeft, dus zal het wederom wachten zijn op excuses hierover.

 

Het bleef tot aan 15 augustus ’23 rustig. 15 augustus was de dag waarop in het hele land  Indië-herdenkingen werden gehouden. Bij de herdenking in Amsterdam was de dochter van de omstreden commandant Raymond Westerling een van de gastsprekers, waarop Burgemeester Femke Halsema plotsklaps zeer principieel liet weten haar spreken af te zeggen.

 

In de maand oktober ’23 groeide bij Amsterdamse Indische Nederlanders onbehagen  over de omstreden ‘Merdekagracht’. Burgemeester Femke Halsema weigert om met deze Amsterdamse Indische Nederlanders in gesprek te gaan, omdat volgens haar het ‘uitdrukkelijk’ niet ‘kwetsend bedoeld zou zijn en besluitvorming daarover ‘correct en weloverwogen’ was verlopen.

 

Het advies zou tot stand gekomen zijn door emeritus hoogleraar Gert Oostindie koloniale en postkoloniale geschiedenis, die ervan uitging dat Merdeka een strijdleuze was van onafhankelijkheidsstrijders, maar de Bersiap maar even buiten beschouwing liet.

 

Is het nieuws in Amsterdam nog niet over, blijkt er in de maand januari ’24 een nieuwe woonwijk te zijn waarvan alle straten de namen van kruiden en specerijen zouden gaan krijgen. Ontstaat er thans een probleem met de nootmuskaatstraat, waaraan een akelige geschiedenis zou kleven; nootmuskaat komt van de Banda-eilanden in Indonesië. 

 

De VOC heeft in 1621 onder de roemruchte Jan Pieterszoon Coen – zijn beeltenis hangt nog op het Beursgebouw in Amsterdam – op bloedige en geweldadige wijze getracht de monopoliepositie op specerijen te verkrijgen, waarover reeds eerder een tijdelijke expositie heeft plaatsgevonden  – waarschijnlijk voor een select gezelschap – in het Scheepvaartmuseum te Amsterdam. 

 

Bij mij ontstaat de indruk dat de schrik er goed inzit. Ben benieuwd wat het jaar 2024 ons nog meer gaat brengen.

 

Toch begrijp ik thans dat wat Multatuli ooit zei  ‘van de maan af gezien zijn we allen even groot’. Niet de één groter dan de ander! Dat verkrampte gevoel over ons koloniale verleden is dan ook een ware onzinnige stuiptrekking!

 

Wanneer je een stuip als groeistuip ziet, is het te hopen dat we in een richting groeien waarin we onze geschiedenis daadwerkelijk als geschiedenis gaan zien en bewust leren van onze fouten, ons niet in allerlei bochten wringen om dit te verbloemen, schijnexcuses afleren, Indische en Nederlandse oorlogsveteranen erkennen en voor de vorm niet langer onderzoek meer (laten) verrichten om dit daarna maar weer af te kopen met wederom excuses waar niemand iets wijzer van wordt…

 

 

LJE Algra 

Couwenhoven 4414 3703EK Zeist 

06.244.88.966 

www.leonalgra.nl